Trợ giúp pháp lý từng bước khẳng định vai trò, vị trí quan trọng trong chính sách an sinh xã hội

Luật Trợ giúp pháp lý (TGPL) năm 2017 được thông qua với nhiều nội dung mới nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả của công tác TGPL. Xác định được tầm quan trọng đó, ngay từ khi Luật TGPL năm 2017 có hiệu lực, Sở Tư pháp tỉnh Tây Ninh đã chỉ đạo Trung tâm TGPL nhà nước kịp thời phối hợp với các cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan triển khai các hoạt động TGPL bảo đảm chất lượng, hiệu quả và đạt được kết quả như sau:

Về kết quả thực hiện vụ việc TGPL

Từ 01/01/2018 – 30/6/2022, Trung tâm TGPL nhà nước tỉnh Tây Ninh đã thực hiện 707 vụ việc TGPL cho 707 người được TGPL, trong đó 68 người có công với cách mạng, 44 người thuộc hộ nghèo, 02 người dân tộc thiểu số, 178 trẻ em, 318 người bị buộc tội từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi, 22 người bị buộc tội thuộc hộ cận nghèo, 01 thân nhân của liệt sĩ có khó khăn tài chính, 02 người nhiễm chất độc da cam có khó khăn về tài chính, 21 người cao tuổi có khó khăn về tài chính, 50 người khuyết tật có khó khăn về tài chính, 01 người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi là bị hại trong vụ án hình sự có khó khăn về tài chính. Trong đó, 707 vụ tham gia tố tụng, ngoài ra Trung tâm còn tư vấn pháp luật tại trụ sở hơn 1.000 ý kiến.

Trong đó trợ giúp viên pháp lý thực hiện 527 vụ (chiếm 74%), luật sư thực hiện TGPL thực hiện 180 vụ (chiếm 26%). Số vụ việc TGPL hàng năm đều tăng từ 10% - 20%, năm sau luôn cao hơn năm trước, mặc dù những năm qua tình hình dịch bệnh Covid-19 diễn biến phức tạp nhưng số người được TGPL vẫn tăng. Việc tập trung thực hiện vụ việc tham gia tố tụng đã được Sở Tư pháp chỉ đạo sát sao nhằm thực hiện tốt nhiệm vụ trọng tâm của công tác TGPL là thực hiện vụ việc TGPL, lấy người được TGPL, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, quyền công bằng trong xét xử và tiếp cận công lý.

Về đánh giá chất lượng, thẩm định chất lượng vụ việc TGPL

Việc thẩm định vụ việc TGPL được Sở Tư pháp chỉ đạo Trung tâm TGPL nhà nước thực hiện đối với 100% hồ sơ vụ việc hoàn thành (707 vụ). Kết quả thẩm định vụ việc TGPL đều đạt chất lượng tốt và được thể hiện bằng văn bản, lưu trong hồ sơ vụ việc.

Đối với công tác quản lý chất lượng vụ việc TGPL, hàng năm Sở Tư pháp đều ban hành Kế hoạch đánh giá chất lượng vụ việc TGPL trên địa bàn tỉnh, Tổ đánh giá gồm có lãnh đạo Sở Tư pháp, phòng chuyên môn nghiệp vụ, Trung tâm TGPL nhà nước, Đoàn Luật sư tỉnh và những Trợ giúp viên pháp lý, luật sư có kinh nghiệm trong công tác TGPL. Sở Tư pháp tổ chức đánh giá 141 vụ việc TGPL, chiếm khoảng 30% trên tổng số vụ việc TGPL hoàn thành, trong đó hình sự là 97 vụ, dân sự là 44 vụ. Kết quả đánh giá: 141 vụ việc đạt chất lượng tốt (100%).  

Qua hoạt động đánh giá chất lượng vụ việc TGPL, Sở đã tăng cường công tác quản lý nhà nước TGPL, nâng cao hiệu quả và chất lượng vụ việc TGPL, đảm bảo người dân đều được thụ hưởng môi trường pháp lý công bằng và chất lượng như nhau, đồng thời là cơ sở để bồi dưỡng kiến thức, chuyên môn nghiệp vụ, kỹ năng của người thực hiện TGPL và chất lượng, hiệu quả vụ việc TGPL.

Việc tổ chức lấy ý kiến người được TGPL hoặc người thân của người được TGPL về mức độ hài lòng của họ được thực hiện nghiêm túc và thực hiện cho 100% số vụ việc hoàn thành. Hầu hết người được TGPL hài lòng với kết quả của vụ việc TGPL, đánh giá cao về tinh thần, thái độ phục vụ, cách thức thực hiện, nội dung TGPL của người thực hiện TGPL.

Đồng thời, công tác TGPL trên địa bàn tỉnh luôn được cấp ủy, chính quyền các cấp quan tâm, đánh giá cao và tạo điều kiện thuận lợi trong việc triển khai ở cơ sở. Đa số cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng đánh giá nhiều Trợ giúp viên pháp lý đã đầu tư thời gian, nghiên cứu kỹ hồ sơ vụ án, chuẩn bị bài bào chữa với lập luận chặt chẽ, sắc bén và tranh luận sôi nổi tại phiên toà. Đội ngũ Trợ giúp viên pháp lý khi tham gia hoạt động TGPL tâm huyết với nghề, tận tâm, nhiệt tình với công việc, quyết tâm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người được TGPL. Qua đó, tạo dựng được uy tín của hoạt động TGPL nói chung và Trợ giúp viên pháp lý nói riêng đối với cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng.

Số lượng vụ việc thành công, hiệu quả chiếm gần 40% tổng số vụ việc TGPL với 268 vụ việc tham gia tố tụng thành công, hiệu quả (238 vụ tham gia tố tụng hình sự, 30 vụ việc tham gia tố tụng dân sự), trong đó Trợ giúp viên pháp lý thực hiện là 224 vụ việc (chiếm 83,58%).

Việc Bộ Tư pháp ban hành Quyết định số 1179/QĐ-BTP ngày 16/5/2021 ban hành tiêu chí cụ thể về vụ việc thành công, hiệu quả đã giúp cho Sở Tư pháp có cơ sở thực hiện quản lý và tổ chức đánh giá hiệu quả vụ việc TGPL tham gia tố tụng. Qua đó có giải pháp bảo đảm và nâng cao chất lượng, hiệu quả vụ việc TGPL, vinh danh, khích lệ người thực hiện TGPL. Đồng thời, với việc đưa ra các tiêu chí để xác định vụ việc TGPL tham gia tố tụng thành công cũng góp phần giúp xã hội, cơ quan, tổ chức và người dân nhìn nhận rõ hơn về tác dụng của hoạt động TGPL trong việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho người được TGPL.

Công tác chỉ đạo, phối hợp về TGPL tại địa phương

Là cơ quan quản lý nhà nước về TGPL và là cơ quan thường trực Hội đồng phối hợp liên ngành về TGPL ở địa phương, Sở Tư pháp luôn kịp thời chỉ đạo Trung tâm TGPL nhà nước triển khai các hoạt động đi vào trọng tâm, trọng điểm để hoàn thành nhiệm vụ được giao.

Với vai trò là cơ quan quản lý nhà nước về TGPL ở địa phương, hàng năm, Sở Tư pháp phối hợp với các sở, ban, ngành, đoàn thể tổ chức ban hành, triển khai các chương trình, hoạt động phối hợp về TGPL; trực tiếp chỉ đạo, kiểm tra, đôn đốc hoạt động của Trung tâm TGPL nhà nước.

Sở đã tham mưu Ủy ban nhân dân tỉnh ban hành Kế hoạch số 3135/KH-UBND ngày 02/11/2017 về triển khai thi hành Luật TGPL năm 2017 trên địa bàn tỉnh. Tổ chức hội nghị triển khai, quán triệt những điểm mới của Luật TGPL năm 2017; tham mưu Ủy ban nhân dân tỉnh Tây Ninh ban hành Công văn số 849/UBND-NCPC ngày 27/4/2020 về việc tăng cường công tác TGPL trên địa bàn tỉnh Tây Ninh; tổ chức rà soát các văn bản quy phạm pháp luật hiện hành liên quan đến hoạt động TGPL; nâng cấp Trang thông tin điện tử Sở Tư pháp trong đó có nội dung riêng về hoạt động TGPL; phối hợp với Sở Thông tin và Truyền thông thiết lập Trang Thông tin điện tử Trung tâm TGPL nhà nước; chủ trì, phối hợp với các ngành, các cấp tổ chức xây dựng và thực hiện các chương trình, kế hoạch có liên quan đến công tác TGPL phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội ở địa phương theo từng giai đoạn

Với vai trò là cơ quan thường trực Hội đồng phối hợp liên ngành về TGPL ở địa phương, Sở Tư pháp đã tham mưu Chủ tịch UBND tỉnh ban hành Quyết định số 2381/QĐ-UBND ngày 25/9/2018 kiện toàn Hội đồng gồm có 07 thành viên do Giám đốc Sở Tư pháp làm Chủ tịch Hội đồng ngay sau khi Thông tư liên tịch số 10/2018/TTLT-BTP-BCA-BQP-BTC-TANDTC-VKSNDTC ngày 29/6/2018 của Bộ trưởng Bộ Tư pháp, Bộ trưởng Bộ Công an, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng, Bộ trưởng Bộ Tài chính, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao hướng dẫn thực hiện một số quy định của pháp luật về TGPL trong hoạt động tố tụng (viết tắt là Thông tư liên tịch số 10) có hiệu lực. Chủ tịch Hội đồng cũng đã kiện toàn Tổ giúp việc của Hội đồng. Công tác kiện toàn Hội đồng, tổ giúp việc được thực hiện thường xuyên để bảo đảm tính kịp thời, hiệu quả.

Hàng năm, Sở Tư pháp tham mưu Hội đồng ban hành Kế hoạch phối hợp thực hiện TGPL trong hoạt động tố tụng, ban hành một số văn bản chỉ đạo các ngành thành viên thực hiện; tổ chức kiểm tra việc thực hiện Thông tư liên tịch số 10 tại 08 cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng trên địa bàn tỉnh. Chính vì thế, sau khi Thông tư liên tịch số 10 được ban hành, công tác phối hợp giữa các ngành đã có chuyển biến rõ rệt, công tác phối hợp về TGPL trong hoạt động tố tụng được các cơ quan, cá nhân có liên quan trên địa bàn quan tâm, phối hợp.

Với những quy định cụ thể hơn, rõ ràng hơn của Luật TGPL năm 2017 về trách nhiệm phối hợp của các cơ quan, tổ chức đối với công tác TGPL, đặc biệt là cơ quan tiến hành tố tụng hai cấp nên số lượng bị can, bị cáo, đương sự đã được hướng dẫn, giải thích và giới thiệu đến Trung tâm để được TGPL ngày càng tăng.

Các cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng và người có thẩm quyền tiến hành tố tụng hai cấp trên địa bàn tỉnh trong quá trình giải quyết vụ án khi phát hiện có người thuộc diện TGPL đã thực hiện tốt việc giải thích, thông báo, thông tin về TGPL theo quy định tại Điều 7 Thông tư liên tịch số 10. Trường hợp người bị buộc tội, người bị hại, đương sự tự nhận mình là người được TGPL và có yêu cầu TGPL thì cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng đã làm thông báo TGPL gửi cho Trung tâm TGPL nhà nước để cử người thực hiện TGPL theo pháp luật.

Đồng thời, để bảo đảm tốt nhất quyền và lợi ích của người được TGPL trên địa bàn, Sở Tư pháp đã có kế hoạch chuẩn bị nguồn lực nhằm triển khai hiệu quả việc tổ chức phiên toàn trực tuyến theo Thông tư liên tịch số 05/2021/TTLT-TANDTC-VKSNDTC-BCA-BQP-BTP ngày 15/12/2021 của Tòa án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Bộ Công an, Bộ Quốc phòng, Bộ Tư pháp quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành tổ chức phiên tòa trực tuyến và cũng như cử người thực hiện TGPL trực tại Tòa án nhân dân theo hình thức phù hợp theo Chương trình phối hợp số 1603/CTPH-BTP-TANDTC ngày 19/5/2022 giữa Bộ Tư pháp và Tòa án nhân dân tối cao.

Thực tiễn công tác TGPL cho thấy đây là chính sách hợp lòng dân, phù hợp với đạo lý của dân tộc, thể hiện tính ưu việt của pháp luật và của chế độ ta. Qua thời gian triển khai thi hành Luật TGPL năm 2006 góp phần chuyển tải được khái niệm TGPL sâu rộng cho Nhân dân bằng nhiều hình thức, bản chất TGPL được thấm nhuần vào cán bộ, công chức của các cơ quan Nhà nước trong tỉnh. Đến giai đoạn thi hành Luật TGPL năm 2017 thì bản chất TGPL được nâng lên một tầm cao mới, phù hợp với tình hình phát triển về công nghệ số như hiện nay. Chất lượng, dịch vụ TGPL được cải thiện, các cơ quan Nhà nước có thẩm quyền đều đặt vị trí của người được TGPL làm trung tâm để đánh giá, đo lường chất lượng cung ứng dịch vụ TGPL so với dịch vụ cung cấp pháp luật của các tổ chức hành nghề luật sư.

Với mục tiêu là nâng cao hiểu biết pháp luật, tạo điều kiện cho các “nhóm xã hội yếu thế” tiếp cận pháp luật, tạo ra cơ chế công bằng trong mỗi công dân khi thực hiện quyền và nghĩa vụ theo quy định của pháp luật, tổ chức và hoạt động TGPL đã góp phần xây dựng Nhà nước pháp quyền, mở rộng việc thực thi dân chủ ở cơ sở. Nhận thức hiểu biết về TGPL của người dân, của cơ quan nhà nước được nâng lên, thông qua việc tuân thủ, chấp hành, sử dụng và áp dụng pháp luật, người dân sẽ có những hành vi ứng xử hợp pháp./.

                                                                          Ngọc Linh